Hormonen en de overgang: wat doet de menopauze met je lichaam?

Je lichaam moet een leven lang mee en dat geldt ook voor de eierstokken, echter gaan je eierstokken het op een gegeven moment wat rustiger aan doen. De productie van hormonen in je lichaam neemt af en dat gaat gepaard met een behoorlijke omslag. Dat dit je ooit overkomt is zeker, maar welke hormonen zijn het die de overgang veroorzaken? Oestrogeen, progesteron en androgeen. Wat doen deze hormonen in het lichaam en wat veroorzaken ze tijdens de overgang? Zodra de follikels afnemen, stopt de werking van de eierstokken. Op dit moment stoppen ze met de productie van oestrogeen en progesteron. We weten allemaal dat dit betekent dat het lichaam niet meer vruchtbaar is, maar welke effecten hebben deze hormonen nog meer op ons? Er zijn namelijk veel gevolgen, want de werking van ons hele lichaam verandert.

In de overgang staat de hormoonhuishouding op zijn kop en moet alles opnieuw z’n plekje vinden. De hoeveelheid eicellen die een vrouw heeft, neemt per jaar af en als het einde van de voorraad in zicht raakt, wordt er minder oestrogeen en progesteron aangemaakt. Zo start de overgang. Dit kun je merken doordat je onregelmatiger ongesteld wordt bijvoorbeeld. Ook kun je typische overgangsklachten krijgen zoals opvliegers, transpireren, een droge huid en klachten aan de urinewegen.

- Oestrogeen
Tijdens de puberteit stimuleren deze hormonen de ontwikkeling van onze borsten, de vagina en de baarmoeder. Ze beïnvloeden ook de verdeling van vet in ons lichaam, de sterkte van onze botten en de hoeveelheid cholesterol en triglyceriden in ons bloed. Als het oestrogeengehalte niet goed in balans is, betekent het dat ons hele lichaam uit balans is. Een gebrek aan oestrogeen in je lichaam kun je merken aan verschillende dingen in je hele lijf, zoals een slechte nachtrust, geheugenproblemen, een laag libido en gewrichtspijn. Het klinkt beangstigend, maar gelukkig is het niet zo dat jij tijdens de menopauze last zult krijgen van al deze symptomen. Waar je last van krijgt is volledig verschillend per persoon en het kan ook afhangen van factoren zoals erfelijkheid en levensstijl.

- Progesteron
De voornaamste taak van progesteron om de innesteling van het bevruchte eitje te bewerkstelligen, door het baarmoederslijmvlies te verdikken. Dit hormoon is essentieel voor een gezonde zwangerschap. Het is een tegenhanger van oestrogeen. Het heeft een diuretisch effect door het vocht dat vastgehouden wordt door oestrogeen tegen te gaan en het opzwellen van de borsten en je lichaam te voorkomen tijdens de menstruatiecyclus. 

- Androgenen
Dit is eigenlijk de voorloper van onder andere oestrogeen. Ze zijn voornamelijk verantwoordelijk voor de groei van schaamhaar en onderarm haar. Deze mannelijke hormonen nemen af na de menopauze, maar ze verdwijnen niet volledig omdat deze geproduceerd worden door zowel de bijnieren als de eierstokken. De bekendste androgeen is testosteron. Dihydrotestosteron (DHT) en androstenedion zijn minder bekend, maar zijn even belangrijk bij de ontwikkeling van de man.

In Nederland slikt maar vijf procent van de vrouwen in de overgang hormonen, tegenover 25 tot 40 procent in het buitenland. Gynaecoloog Dorenda van Dijken vertelt ons precies hoe het zit, wat we kunnen slikken en of we er ook minder snel door verouderen. Zij vertelt: ‘Naast onze calvinistische inslag is het heersende idee, ook onder artsen, nog steeds dat hormoontherapie een verhoogd risico op borstkanker geeft. Dat bleek ooit uit een Amerikaans onderzoek in 2002 waarbij producten gebruikt werden die in Europa niet gangbaar zijn. Inmiddels werken we al jaren met veiligere hormonen. Vrouwen die jonger zijn dan vijftig kunnen rustig tot hun vijftigste doorgaan met hormonen en hebben geen risico en vrouwen die ouder zijn dan vijftig gebruiken het bij voorkeur niet langer dan vijf jaar (want zij hebben sowieso al meer kans op borstkanker vanwege hun leeftijd).’ Haar advies: ‘Er is niet één menopauze survivalkit. Het hangt af van welke klachten je het meeste last hebt. Als de menstruatie het grootste probleem is, dan kan de anticonceptiepil een oplossing zijn, maar het is niet zo dat de pil helpt bij alle overgangsklachten zoals sommige artsen denken. Bij andere klachten kan beter worden gekozen voor hormoontherapie, dat bestaat uit een combinatie van oestrogenen en progestagenen die nodig is om de baarmoeder te beschermen tegen overmatige aangroei van het slijmvlies. Het voordeel van deze therapie is dat je veel minder en veiligere hormonen binnenkrijgt dan wanneer je de anticonceptiepil slikt. Als je geen baarmoeder meer hebt of bijvoorbeeld een Mirenaspiraal hebt, kun je volstaan met alleen oestrogenen. Oestrogenen kun je slikken, maar ook toedienen met een pleister, spray of gel.’

Bepaalde voedingsmiddelen in een dieet kunnen de balans van je hormonen herstellen of verstoren. Het eten van een uitgebalanceerd dieet is essentieel, vooral als je in de menopauze zit. Denk aan voeding zoals fruit, groenten, volle granen, hoogwaardige eiwitten en zuivelproducten die de symptomen van de menopauze zo kunnen verlichten. Fyto-oestrogenen en gezonde vetten, zoals omega-3-vetzuren uit vis, kunnen ook helpen. Lees hier welke voeding je beter kunt vermijden tijdens de menopauze.

De overgang kan inderdaad leiden tot gewichtstoename. Het vet in het lichaam wordt op een andere manier verdeeld (vaak rondom de buik) en hiernaast ontstaat er een verminderde spiermassa. Met de juiste tips op het gebied van voeding en sport kan hier wel wat aan gedaan worden.

Tijdens de overgang kunnen vrouwen inderdaad last krijgen van zwaarmoedige gevoelens. Vrouwen blijken kwetsbaar voor depressie tijdens de perimenopauze jaren en in de jaren direct na de menopauze. Er bestaan theorieën over de reden waarom vrouwen in deze periode meer depressie ervan. Gedacht wordt dat sommige vrouwen die de overgang ingaan gevoeliger zijn voor de hormoonverschuivingen die optreden tijdens de perimenopauze waardoor ze een groter risico lopen op depressie. Het is belangrijk om hierbij hulp te vragen aan je huisarts en therapeut.

Het is mogelijk om oestrogenen te slikken of een op maat gemaakt dieet te volgen dat het oestrogeen tekort opvangt. Bespreek dit met een arts. Een afname van oestrogeen in ons lichaam wordt als oorzaak genoemd van een probleem dat veel voorkomt bij vrouwen over de 40, namelijk osteoporose. Botten worden brozer en hebben een grotere kans om te breken. Een derde van alle vrouwen krijgt na de menopauze met osteoporose te maken, waarbij het risico na de leeftijd van 65 jaar toeneemt. In werkelijkheid zijn de menopauze en het gebrek aan afgifte van oestrogeen niet alleen oorzaken van osteoporose. Onze botstructuur is voor 80% afhankelijk van onze genen. Dat onze botten massa verliezen is voornamelijk een teken van veroudering. Op ons 30e is onze botmassa het grootst. Vanaf dat moment neemt het per 10 jaar ongeveer met 3 tot 5% af. Door de menopauze versnelt dit proces alleen maar. Door de afname van oestrogeen neemt je metabolisme voor eiwitten en calcium af. Het verlies van botmassa kan toenemen tot 1,5% per jaar en bij sommige vrouwen soms zelfs nog meer, wat een behoorlijke bedreiging kan zijn voor vrouwen met osteoporose.

Het is altijd zinvol om een bloedonderzoek te doen om je hormoonwaardes te meten. Zo weet je of deze nog in balans zijn. Is dat niet het geval dan kun je met doktersadvies een gericht plan maken.

Vichy heeft speciaal voor vrouwen voor, in en na de overgang een speciaal platform opgericht waarop alles te vinden is over de menopauze. Voor een droge huid door de overgang biedt Vichy ook de Neovadiol-lijn.